Opis - Stowarzyszenie Arka Ocalenia

Kapliczki, krzyże i figury przydrożne w Jaworznie

Jaworznickie kapliczki i krzyże posiadają swoją historię. Dla wędrujących po tych okolicach są dowodem wydarzeń historycznych. Budowane były przez ludzi prostych, którzy modlili się o powrót bliskich, z powstań, wojen, łagrów. Kapliczki we wcześniejszych wiekach spełniały rolę kościołów. Okazji do stawiania kapliczek nie brakowało. Zazwyczaj takie obiekty, jak też krzyże i figury świętych, wznoszono w miejscach szczególnych. Towarzyszyły starym drogom, budowano je u rozwidleń i skrzyżowań, gdyż wierzono, że na przecięciu dróg szatan złośliwie myli podróżnym drogę. Z opowieści starszych ludzi wiadomo, że w czasie, gdy przy drogach nie ustawiano jeszcze żadnych drogowskazów, ani znaków ostrzegawczych, kapliczki i krzyże w pewnej mierze spełniały rolę wskaźników. Na rozstajach dróg najczęściej ustawiano kapliczkę i wszyscy wiedzieli, że właśnie przy niej należy skręcić, by dojechać do obranego celu. Mówiono: „A przy świętym Mikołaju należy skręcić w boczną drogę”. Wyznaczały też kapliczki odległości, wskazując połowę czy ćwierć odległości pomiędzy osiedlami czy miastami.

Byłoby jednak wielkim uproszczeniem, gdyby odnieść usytuowanie każdej kapliczki czy Świętego znaku do tych właśnie praktycznych względów. Można zaryzykować stwierdzenie, że żadna kapliczka zrośnięta nierozerwalnie z naszym krajobrazem nie powstała bez głębszej przyczyny. Budowano kapliczki, krzyże i figurki świętych np. na krańcach zabudowy wsi, na granicy między siedliskami ludzkimi a przestrzenią pól i lasów. Tam, bowiem kończył się dla ludzi teren zamieszkany, a więc znany, a zaczynało królestwo sił pozaziemskich i sił przyrody. Jedni stawiali je, jako dziękczynienie za doznane łaski i dobrodziejstwa, drudzy celem odwrócenia klęsk żywiołowych od rodziny, siebie i dobytku, od wsi i okolicy, inni na pamiątkę ważnych uroczystości rodzinnych. Wszyscy zaś - dla chwały Bożej i przykładu ludziom.

Czasem kapliczkę czy krzyż fundowała cała wieś, by tu odprawiać nabożeństwa majowe ku czci Maryi lub czerwcowe, do Jezusa. Tu odbywały się też niedzielne i świąteczne msze, jeżeli najbliższy kościół był znacznie oddalony. Te znaki to zmaterializowane akty dziękczynienia za uratowanie życia lub wybawienie z opresji. Kapliczki stawiano też w miejscach cudownych objawień. Można stwierdzić, że w kapliczkach i krzyżach wypowiedział się w cudowny sposób geniusz dekoracyjny ludu polskiego.

Diecezja Sosnowiecka

25 marca 1992 roku ustanowiona została przez papieża Jana Pawła II diecezja sosnowiecka. Obejmowała 97 parafii dotychczasowej diecezji częstochowskiej, 44 parafie diecezji kieleckiej i 11 parafii archidiecezji krakowskiej (parafie jaworznickie). Postanowieniem papieża patronem głównym nowo utworzonej diecezji został św. Albert Chmielowski, patronem drugorzędnym św. Rafał Kalinowski. Utworzenie nowej diecezji oznaczało dla Jaworzna zerwanie ostatniej więzi z Krakowem. Jan Paweł ii miał świadomość wielkiego sentymentu, jakim mieszkańcy Jaworzna darzą ziemię krakowską, i przywiązania do niej. W 1994 roku z okazji dziesięciolecia kapłaństwa udała się do Rzymu grupa polskich księży, wśród których był wikariusz ks. Wiesław Jarząbek. Księża zostali przyjęci przez Ojca Świętego, który każdego pytał, z jakiego jest miasta. Kiedy ks. Wiesław odpowiedział, że z Jaworzna z parafii św. Wojciecha, wówczas papież zapytał: „To co, dalej nie możecie mi wybaczyć, że odłączyłem was od Krakowa.

Jaworzno ma prawa miejskie od 1901 roku. Początki jego historii sięgają jednak przełomu XII i XIII wieku. Pierwsze zapiski o najstarszych wiejskich osadach: Jaworzno, Ciężkowice, Byczyna i Długoszyn pochodzą z lat 1229-1243. Nieco późniejsze dotyczą Jelenia (1303 rok), Szczakowej (II poł. XIV wieku) i Dąbrowy (XVI wiek). Wymienione osady, obecnie dzielnice miasta, rozwijały się samodzielnie w granicach istniejącej od 1335 roku jaworznickiej parafii.

Duże znaczenie dla dziejów tej ziemi miało jej położenie. Historycznie związane z Małopolską, Jaworzno, w okresie staropolskim leżało na pograniczu ówczesnego państwa polskiego. Wzdłuż rzeki Przemszy w okolicy Jelenia przebiegała zachodnia granica państwa, która przetrwała niezmieniona do 1918 roku. W czasach zaborów jaworznicki teren był pograniczem nie tylko od strony Jelenia, ale doszła także druga granica na Przemszy Białej koło Szczakowej. Austriackie Jaworzno pojawia się wówczas, obok rosyjskiego Sosnowca i niemieckich Mysłowic, jako miejscowość usytuowana wokół punktu znanego w historiografii jako Trójkąt Trzech Cesarzy.

„Dziejopis umrze, pergamin zbutwieje,

Ale krzyżami napisane dzieje

Z pamięci ludzkiej nie łatwo zaginą.

Krzyże stawiamy, by uczynić zadość

Pamięci zmarłych drogich nam braci

Dziwne te krzyże, dziwne te mogiły

Po polskiej ziemi rozrzucone wszędzie

Przyszłości w nich żyje i długo żyć będzie”

Władysław Syrokomla

Kultura, ochrona dziedzictwa narodowego stanowią jeden z priorytetów Stowarzyszenia Arka Ocalenia. Chcemy ocalić pamięć o tych powstałych w minionych stuleciach pamiątkach i je prezentować

Zachowane dziedzictwo kulturowe:

Poniżej podane obiektu zostały odremontowane, pozostałe czekają na remont.

Zwracamy się do Państwa o pomoc.

*Jaworzno podział administracyjny według:*
	Dzielnic	Parafii	Dekanatów
1	Długoszyn	Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Długoszynie	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
2	Szczakowa	Św. Elżbiety Węgierskiej w Szczakowej	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
3	Pieczyska	Św. Brata Alberta Chmielowskiego w Pieczyskach	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
4	Dąbrowa Narodowa	Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Dąbrowie Narodowej	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
5	Niedzieliska	Św. Jana Kantego w Niedzieliskach	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
6	Dobra	Św. Brata Alberta Chmielowskiego w Pieczyskach	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**
7	Ciężkowice	Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Ciężkowicach	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
8	Wesołe Miasteczko	NMP Nieustającej Pomocy na Osiedlu Stałym	**VIII NMP Nieustającej Pomocy**e
9	Śródmieście	Świętych Wojciecha i Katarzyny w Centrum	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
9.1	Śródmieście	Parafia św. Barbary na Podłężu	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
9.2	Śródmieście	Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski na Sobieskim	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
10	Wilkoszyn	Świętych Wojciecha i Katarzyny w Centrum	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
11	Jeziorki	Świętego Józefa Rzemieślnika w Jeziorkach	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
12	Bory	Miłosierdzia Bożego w Borach	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
13	Stara Huta	Św. Karola Boromeusza w Starej Hucie	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
14	Byczyna	Najświętszego Serca Pana Jezusa w Byczynie	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
15	Koźmin	Pw. Chrystusa Króla w Balinie	XVI Świętego Mikołaja w Chrzanowie
16	Jeleń	Świętego Krzyża w Jeleniu	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie
17	*Cezarówka* górna	Pw. Chrystusa Króla w Balinie	XVI Świętego Mikołaja w Chrzanowie
17.1	Cezarówka dolna	Najświętszego Serca Pana Jezusa w Byczynie	IX Świętych Wojciecha i Katarzyny w Jaworznie

Od Autora

Przydrożne kapliczki są nieodzownym elementem polskiego krajobrazu. To przy nich w wielu miejscowościach kultywowana jest tradycja majówek, to tam wciąż odmawia się modlitwę różańcową czy zanosi modły w chwilach zagrożeń. Niektóre zapomniane, przy innych wciąż pojawiają się świeże kwiaty i świece. Wszystkie na swój sposób piękne i warte tego, by dowiedziano się o nich więcej. Celem aplikacji jest poszerzenie zainteresowań otaczającą sztuką, dostrzeżenie piękna w najbliższym otoczeniu, pogłębienie wiedzy o tradycjach ludowych i religijnych naszych "małych ojczyzn", o małych obiektach architektury sakralnej - przydrożnych kapliczkach, krzyżach, polnych figurkach. Zachowane kapliczki przydrożne są istotnym elementem w krajobrazie zasługującym na uwagę i mogącym stanowić atrakcję turystyczną. Te znaczące akcenty folkloru, będące świadectwem wiary minionych pokoleń, niszczeją, są okradane i znikają w szybkim tempie, a niekiedy zastępowane nowymi betonowymi czy ceglanymi obiektami. Obowiązkiem środowisk lokalnych jest ochrona zabytkowych oryginalnych egzemplarzy, a także włączenie ich do tras i szlaków turystycznych. Szlak krzyży i kapliczek zaprezentowany w aplikacji procesji, nabożeństw, ale także przy okazji możliwością "odkrycia" czy wypromowania małych zapomnianych obiektów sakralnych, których często jedynym zabytkowym atutem jest niekiedy stary krzyż czy kapliczka. Zaprezentowane zostaną różne typy kapliczek i krzyży występujące na terenach dzielnic miasta Jaworzna, a więc zarówno krzyże przydrożne, kapliczki polne, różnorodne kapliczki słupowe, kapliczki skrzynkowe zamieszone na drzewach, figury ustawiane na cokołach. Pokazane zostaną również tradycyjne kapliczki drewniane wiejskich mistrzów, jak i kamienne krzyże czy wielkopostaciowe figury mógłby być dobrą egzemplifikacją dawnej pobożności ludowej.

Niniejsza opracowanie zostało wykonane na Chwałę Bożą:

,,Czy jecie, czy pijecie, czy cokolwiek czynicie, wszystko czyńcie na chwałę Bożą.” 1 Kor. 10:31

„Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie” (Mt 10,8).

Są to słowa wypowiedziane przez Jezusa, gdy wysłał apostołów do szerzenia Ewangelii, aby Jego Królestwo było propagowane przez gesty bezinteresownej miłości

Prosimy wszystkich o przekazywanie informacji na temat Naszego wspólnego dziedzictwo kulturowe: kapliczki, krzyże, figury, na nasz adres mailowy

arkaocalenia@arkaocalenia.pl